در دوره علمی «مغز، آخرین معما» به سراغ حیاتی‌ترین عضو بدن که منشأ تمام توانایی‌های بشر است خواهیم رفت. آیا می‌دانید مغز چیست و چه تفاوتی با ذهن دارد؟ دانشمندان مغز انسان را نتیجه‌ی میلیون‌ها سال دگرگونی و تکامل خزندگان ابتدایی می‌دانند. مطالعات بسیاری در خصوص توانایی این عضو حیاتی و ذهن صورت پذیرفت که سرانجام مغز به‌عنوان پشتیبان فیزیکی ذهن شناخته شد؛ اما جامعه علمی به تفاوت میان این دو تأکید دارد و ذهن را فراتر از مغز برمی‌شمرد. آن‌ها معتقدند تمام پدیده‌های ذهنی و روان‌شناختی درنتیجه‌ی واکنش‌ها و عملکردهای مغز ایجاد می‌شوند اما با آن یکی نیستند. تحقیقات در خصوص این اندام حیاتی به کشف سه بخش اصلی آن یعنی ساقه مغز، کورتکس و سیستم کناری منجر شد. ساقه مغز که نقش مهمی در تنفس و متابولیسم دارد بر واکنش‌های حیاتی و غیرارادی انسان تأثیر می‌گذارد؛ درحالی‌که کورتکس‌ها مسئول رفتارهای غیرعادی بوده و در سخت‌ترین تصمیم‌گیری‌ها به ما کمک می‌کنند. کورتکس در حیوانات مختلف دارای اندازه‌ای منحصربه‌فرد است، ۷۶٪ مغز انسان و ۷۲٪ مغز شامپانزه توسط این قشر خاکستری پوشیده شده است. همین تغییر اندازه ۴ درصدی انسان را به موجودی قدرتمند و تکامل‌یافته تبدیل ساخت. بشر در برنامه‌ریزی، فهم، عاشق شدن و دیگر احساسات توانایی بسیاری دارد که همه این عوامل را مدیون غشای خاکستری بیشتر است؛ اما این سؤال به وجود می‌آید که آیا توانایی مغز درنتیجه‌ی وراثت ژنتیکی‌ست؟ یا از جهان پیرامون خود تأثیر می‌پذیرد؟ تصور تهی بودن مغز، باوری نادرستی تلقی می‌شود؛ زیرا ما قادر به راه ‌رفتن و صحبت کردن بدون آموزش هستیم، همه این موارد الگوی خاص مغزمان را تأیید می‌کند. بی‌شک مغز توانایی‌ خود را از طریق ژنتیک به ارث می‌برد درحالی‌که محیط، تنها در آشکارسازی آن‌ها نقش دارد. ازاین‌رو مدارهای مغزی دائماً فعال هستند تا با پردازش اطلاعات دریافتی به تصاویر معنا بخشند. این اطلاعات که توسط فرآیندهای شیمیایی و الکتریکی در کسری از ثانیه جابجا می‌شوند توسط دستگاه ام.‌آر.آی به ثبت رسیده‌اند. در ادامه این دوره با ما همراه باشید تا بیماری‌هایی که سبب زوال مغز، حافظه و نابودی آگاهی‌مان می‌شود را مشاهده نمایید.

در دوره ویدیویی «آگاهی مغز و محدودیت های علم» شگفتی‌های بی‌کران ذهن را نقد و بررسی خواهیم کرد. مهم‌ترین بخش دستگاه عصبی مهره‌داران «مغز» نام دارد که دارای میلیون‌ها سلول هماهنگ است. در حالت کلی فعل‌وانفعالات شیمیایی و جریان‌های الکتریکی عهده‌دار ارتباط میان ‌مغز و دیگر اعضای بدن هستند. یکی از بی‌نظیرترین خصوصیات این ساختار حساس، قدرت فراگیری فوق‌العاده و بی‌انتهای آن است. دانشمندان معتقدند ذهن انسان نه‌تنها قابلیت یادگیری تمامی مباحث علوم پایه را دارد بلکه بسیار فراتر از مفاهیم علمی خواهد رفت؛ اما این مقوله شگفت‌انگیزترین ویژگی نیست و از «هوشیاری» به‌عنوان بارزترین مشخصه مغز انسان یاد می‌شود. مقایسه ذهن انسان با شامپانزه‌ها گویای این تفاوت عمده خواهد بود؛ اما باوجود تمام پیشرفت‌ علم همچنان نمی‌توان پاسخ مناسبی برای این پدیده انتخاب نمود. مسئله دیگری که از دیرباز مطرح شد بحث ادراک مفاهیم عاطفی است که در این مستند به بررسی‌شان خواهیم پرداخت.

در دوره ویدیویی «انسان، برترین موجود» به تجزیه‌وتحلیل دلایل برتری انسان نسبت به سایر جانداران خواهیم پرداخت. بر اساس عقیده بسیاری از منتقدان، انسان امروزی یا «هومو ساپینس» رفیع‌ترین گونه جانوری در سراسر کره زمین است. آن‌ها برای اثبات ادعای خود، هجده استدلال مختلف ارائه نموده‌اند که در ادامه برخی از این موارد را بررسی خواهیم کرد. یکی از علت‌های برتری بشر، جمعیت زیاد نسبت به دیگر پستانداران تلقی می‌شود. اگرچه انسان‌ها در طول 200.000 سال با جمعیت 7 میلیاردی خود اقصی نقاط کشور را تحت تصرف درآورند؛ اما این گزینه با منطق دانشمندان همخوانی ندارد زیرا قدیمی‌ترین موجودات اجتماعی یعنی «موریانه‌ها» از قدمت بیشتری نسبت به انسان‌ها برخوردارند. البته نمی‌توان در این قیاس، خون‌خواری انسان را نادیده گرفت چراکه این موجود بی‌رحم برخلاف جثه کوچکش در رأس هرم غذایی قرار دارد. شکارچیان قوی و غول‌پیکر متعددی در طبیعت یافت می‌شوند اما هیچ‌یک توان مقابله با «هوش» بشر را ندارند. هوش، فاخرترین و مؤثرترین ابزار آدمی برای چیره شدن به حیوانات درنده است که برخلاف تصورات چندان منحصربه‌فرد نیست. یقیناً مغز بزرگ‌ترین و کارآمدترین خصلت برای هومو ساپینس‌ها محسوب می‌شود ولی در برابر ویژگی‌های خاص جانوران ناتوان به شمار میآید. برای مثال دلفین‌ها دارای قدرت تشخیص تومورهای سرطانی هستند که ذهن انسان توانایی انجام آن را ندارد؛ یا گربه‌ها بر اساس بخارهای شیمیایی بدن قادر به پیش‌بینی مرگ هستند، پدیده‌ای که در آدمیزاد دیده نمی‌شود. جانورشناسان معتقدند که نباید ویژگی‌های خاص حیوانات را با دیگر جانوران مقایسه کرد زیرا هرگونه با توجه به نیازهای خودش تکامل‌یافته است. به معنای دیگر خصلت یک جاندار برای قِسمت دیگری از آن هیچ کاربردی نداشته و نمی‌تواند دلیل برتری او باشد. اگر واقع‌نگر باشیم هرگونه در بارزترین صفت خود از سایرین پیشی خواهد گرفت درحالی‌که دیدگاه‌های متعصب انسان را والا می‌پندارند. به عقیده آن‌ها مجموع 18 مهارت خارق‌العاده بشر باعث این برتری می‌شود؛ اما واقعاً حقیقت این‌چنین است؟ آیا انسان می‌تواند در تمامی موارد موفق‌تر عمل کند؟ جهت قضاوت دلایل و استدلال‌های مذکور شما را به تماشای ادامه دوره دعوت می‌نماییم.

در مستند ویدیویی «دروغ‌های تاریخ» از اسرار سخنان تاریخی پرده برمی‌داریم و شمارا با حقایق کتمان شده‌ای روبرو خواهیم کرد. احتمالاً در اطراف خود با افرادی روبرو شده‌اید که باور حرف‌های بی‌محتوایشان برایتان غیرممکن است. این‌گونه حرف‌ها نشانه دروغ بزرگی است که مردم اغلب در پشت این نقاب پنهان می‌شوند. به‌راستی چرا جامعه درگیر چنین رفتار غیراخلاقی است و چرا مردم دروغ می‌گویند؟! متأسفانه این رفتار ناپسند، انسان را در بسیاری از شرایط بحرانی نجات می‌دهد و این امر بهانه‌ای برای دروغ گفتن است. ازاین‌رو همه‌ی ما در ارتباطات خود به دنبال حقیقت ماجرا هستیم تا کمترین آسیب روحی را ببینیم. جوامع امروزی با شک و تردید به مسائل می‌نگرد و برای درک صحت مطالب، به بررسی واقعیت‌ها خواهد پرداخت. محققان فرایند بررسی را «جعبه‌ابزار تشخیص حرف‌های بی‌اعتبار» می‌نامند که توسط ابزار مهمی به ‌نام «علم» صورت می‌پذیرد. جعبه‌ابزار وسیله‌ای جهت سنجش ادعای دیگران با ارائه راهکارهای علمی به شما کمک خواهد کرد. به‌عنوان‌مثال جعبه‌ابزار، داده‌های خطا در ادعای طرف مقابل را تشخیص می‌دهد. زمانی که فردی برای اثبات حرف‌هایش منبع موثقی را معرفی می‌کند؛ شما می‌توانید با استفاده از راهکارهای جعبه‌ابزار صحت این منبع را بررسی نمایید. درنهایت هیچ‌گاه از تلاش برای تشخیص دروغ دیگران دست نکشید؛ همچنین نگران چگونگی تشخیص آن نباشید، ما در این مستند راهکارهای را معرفی می‌کنیم که می‌توانید حقیقت ماجرا را کشف کنید.

در مستند ویدیویی «زندگی پیش از تولد» با نکات طلایی دوران بارداری و نحوه تکامل جنین در شکم مادر آشنا می‌شوید. بی‌تردید هر مادری دوست دارد فرزند سالمی به دنیا آورد. درنتیجه به دوران بارداری توجه خاصی نشان می‌دهد. نگرانی مادران قطعاً قابل‌درک است اما باید در نظر داشت که 90 درصد نوزادان، سالم یا با کمترین مشکل متولد می‌شوند. این موضوع ارتباط مستقیمی به سبک زندگی و همچنین شرایط جسمانی و روحی مادر دارد؛ زیرا جنین وابسته به رحم است و از او تغذیه می‌کند؛ بنابراین بجای استرس و پریشان‌حالی اطلاعاتتان را افزایش دهید و با رعایت توصیه‌های پزشکی آسیب‌های بارداری را به حداقل برسانید. ما نیز با ارائه مطالب مفید و سودمند کمک خواهیم کرد تا این دوران به لذت‌بخش‌ترین لحظات زندگی‌تان تبدیل گردد. ابتدا باید گفت شما تا هفته چهارم یا پنجم از شروع حاملگی خود مطلع نخواهید شد. همچنین تضمینی برای تاریخ دقیق زایمان وجود ندارد؛ در‌واقع جنین است که تصمیم می‌گیرد چه زمانی به دنیا بیاید. نکته آخر اینکه برخلاف تصور آقایان، سلامت پدر و سبک زندگی او تأثیر بسزایی در آینده جنین دارد. مردان نیز باید زندگی سالمی داشته باشند و عادات غلط مثل استعمال دخانیات را ترک کنند تا لقاح موفقی صورت گیرد. شاید باورتان نشود اما از لحظه لقاح مشخصات ژنتیکی و جنسیت جنین شکل می‌گیرد و آن نطفه، پایه‌های‌ بنیادین زندگی ست. در ماه‌های اولیه بارداری نیاز نیست کار متفاوتی انجام دهید فقط کافی ست زندگی‌ سالم داشته باشید؛ اما براثر تغییرات هورمونی، احساسات و هیجاناتی توأم با علائم ناخوشایند وجودتان را فرامی‌گیرد و شمارا به سمت مادر شدن سوق می‌دهد. آزمایش‌ها و توصیه‌های پزشکی به همراه مراقبت‌های مخصوص بارداری بسیار مهم است. خوشبختانه این مستند تمامی مراحل بارداری و نحوه تکامل جنین را به تصویر می‌کشد؛ همچنین خطرات بارداری را به‌طور کامل شرح خواهد داد تا شما آمادگی لازم برای مادر شدن را به دست می‌آورید.

در مستند ویدیویی «علم و افسانه ها» تفاوت‌ها و تشابهات میان خرافات و مفاهیم علمی را بررسی خواهیم کرد. علم یا افسانه؟ به‌راستی کدام‌یک قابل‌قبول‌ است؟ طبق مطالعات صورت گرفته، به روش اثبات‌شده‌ای‌ که مکانیسم خود اصلاحی و مستندات کافی دارد «علم» گفته می‌شود؛ اما «افسانه‌ها» متشکل از شبه‌علم‌اند و خود را به‌جای علم معرفی می‌کنند که هیچ سندی بر راستی آن‌ها وجود ندارد. بسیاری از مردم داروهای طبیعی، حکایت‌ها، طالع‌بینی، انرژی‌درمانی و از این قبیل افسانه‌ها را درست می‌پندارند؛ درصورتی‌که این حالات بر اساس بینش و تجربه بیان‌شده‌اند و به‌خودی‌خود غلط نیستند. زمانی که افسانه‌ها جایگزین مطالب واقعی شوند یا نظریه علمی را رد ‌کنند مشکل‌ساز خواهند بود. در ادامه این مستند نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده میان افراد تحصیل‌کرده و عموم مردم را مشاهده می‌نمایید.

مستند ویدیویی «فرضیه یکتایی» عجیب‌ترین شرایط آینده انسان در دنیای تکنولوژی را به تصویر کشیده است. بشر همواره انرژی خود را صرف کارهای بیهوده مانند ساخت برج یا به‌روزترین ماشین‌ها و امثال آن می‌کند؛ اما توجهی به مشکلات اصلی زندگی همچون بیماری، رنج ندارد. تاکنون فکر کرده‌اید که آیا کارهایی در راستای افزایش عمر یا کاهش درد بشر صورت گرفته است یا خیر؟ دانشمند آمریکایی به نام «بن گورتزل» این کار را از طریق ساخت هوش مصنوعی انجام داد به عقیده او پیشرفت تکنولوژی آینده بشر را در شرایط خاصی قرار می‌دهد که کنترل آن از توان انسان خارج می‌گردد. این تحول عجیب «یکتایی مثبت» نام دارد که بشر را به سمت زندگی متعالی هدایت می‌کند. دانشمندان یک‌راه رسیدن به یکتایی را ساخت ربات‌های هوشمند می‌دانند که ذهن افراد را در شرایط گوناگون بررسی خواهند کرد. ربات‌ها با تحلیل اطلاعات مغزی هر فرد تفکرات او را پیش‌بینی می‌کنند بی‌سبب نیست که کارشناسان بسیاری از این اختراع هراسانند. آن‌ها بر این باورند که هوش مصنوعی تمدن بشر را از بین می‌برد و به فرمانروایی قدرتمند تبدیل خواهد شد؛ اما طرفداران هوش مصنوعی نیز نظریه‌های متفاوتی مطرح کرده‌اند که بر اساس آن برتری ربات‌ها بر انسان جای نگرانی نخواهد داشت؛ بلکه پیشرفت این ماشین‌های هوشمند فرصت بسیار خوبی برای رشد بشر فراهم خواهد کرد و این همان یکتایی مثبت است. به‌هرحال هوش مصنوعی در آینده نه‌چندان دور به دانش جهانی تبدیل خواهد شد؛ همچنین میلیون‌ها ابزار هوشمند اختراع می‌گردد که احتمالاً فراتر از اختیار ما عمل خواهند کرد. واقعیت این است که پیش‌بینی آینده بشر و چگونگی تعامل آن با ابزارهای هوشمند امکان‌پذیر نیست. در ادامه سؤالی مطرح است که آیا باید نگران تسلط ماشین‌ها بر انسان باشیم؟ یا آن را دریچه‌های به‌سوی یکتایی مثبت تصور کنیم؟ با مشاهده این مستند به درک بهتری از ربات‌ها و دنیای یکتایی مثبت خواهید رسید.

در مستند ویدیویی «عواطف و احساس انسان‌ها» به واژه زندگی و ارتباط آن با انسان از زوایای مختلف می‌نگریم. اگر تاکنون به آفرینش خود فکر نکرده‌اید اکنون فرصت مناسب اندیشیدن به آن است. «انسان» را چگونه می‌بینید؟ چطور ممکن است در چنین کالبدی صدها احساس و افکار نهفته باشد! مسلماً این سؤال و هزاران سؤال دیگر ذهنتان را فرا خواهد گرفت که هیچ‌کدام جواب قاطعی ندارند؛ زیرا بشر در طول زندگی خود حوادث بی‌شماری را تجربه می‌کند که احساسات و اعتقاداتش بر اساس آن‌ها شکل می‌گیرند. اگر به نوزادی خیره شوید محال است در او حس کینه یا انتقام را بیابید چون او با این‌گونه کلمات بیگانه است. دنیای نوزاد جایی برای حس خوشبختی یا بدبختی ندارد و زندگی پیش‌رو، آن را با این مفاهیم آشنا می‌سازد. برای درک بهتر چند مثال ساده می‌زنیم: انسانی که دوران کودکی سختی را تجربه می‌کند تعریف زیبایی از خوشبختی نخواهد داشت. افرادی که در فقر و فلاکت به سر می‌برند خوشبختی‌شان را در داشتن ابتدایی‌ترین چیزها می‌بینند؛ اما انسان‌هایی نیز هستند که با همه‌ی داشته‌هایشان، احساس شادی ندارند و با خوشبختی بیگانه‌اند. آن‌ها باوجود چنین زندگی‌ای که برایشان رقم خورده از درک زیبایی‌ها عاجزند اما در مقابل، فرد معلولی خود را خوشبخت‌ترین انسان می‌داند. اکنون پس از بررسی مختصری درباره خوشبختی سراغ دیگر احساسات و ارتباط آن با زندگی می‌رویم. حوادث تلخ و ناگوار همچون جنگ، حس‌های ناخوشایندی را به انسان منتقل می‌سازند و برای نسل‌های آینده پیامدهای بی‌شماری همراه خواهد داشت. دیدن صحنه مرگ فرزندی به دست دشمن و یا کشتن پدر و مادر در مقابل چشمان کودکی خردسال چه حسی دارد؟ یقیناً احساس ترس و کینه یا انتقام و هزاران حس دیگر در درون انسان شکل می‌گیرند. باور اینکه انسانی توسط همنوع خود به کام مرگ می‌رود، برای همه وحشتناک و دل‌خراش است؛ بنابراین نمی‌توان احساس فردی که تفنگ به دست می‌گیرد یا کسی که دستش به خون‌آلوده است را بیان کرد. نهایتاً باید انسان را موجودی بسیار پیچیده دانست که توصیف آن فراتر از کلمات است و در متن بالا نمی‌گنجد؛ مشاهده‌ی این مستند جذاب شمارا با دنیایی از عواطف و احساسات درونی انسان آشنا می‌سازد.

دوره ویدیویی «قیامت عصر حجر» حقایق شگفت‌انگیزی از ساختار درونی سلول‌های انسان را به تصویر کشیده است. پیش از هر سخن، باید به تفاوت‌های ظاهری و فیزیکی افراد مختلف اشاره‌کنیم اما برخلاف تمایزها، تنها 0.1% اختلاف در ژنتیک بشر وجود دارد. شاید تصور کنید این تفاوت از طریق دی‌ا‌ن‌ای قابل‌تشخیص باشد درصورتی‌که این‌گونه نیست و فقط با مقایسه مولکول ژنتیکی میسر می‌گردد. بر اساس تحقیقات بیشترین تنوع ژنتیکی در آفریقای شرقی به چشم می‌خورد و دی‌ان‌ای بسیاری از انسان‌های زمین مشابه یکدیگر است. این پدیده در حالی رخ می‌دهد که احتمال تفاوت سلول‌های بنیادی فرزند و والدین نیز وجود دارد. به همین دلیل طیف اختلافات ژنتیکی از طریق خصوصیاتی که تنها از مادر انتقال می‌یابد یعنی سلول «میتوکندری» اندازه‌گیری می‌شود. دانشمندان با مطالعه میتوکندری، نرخ جهش و تکامل نسل به نسل انسان‌ها را مشخص نمودند. نکته‌ای که در این میان توجه محققان را به جود جلب کرد، کاهش ناگهانی جمعیت بود. این اتفاق ناگوار که بشر را تا مرز نابودی مطلق پیش برده بود پدیده «تنگنای ژنتیکی» نام گرفت. به عقیده محققان این فرایند در تمام گونه‌های در حال انقراض رخ می‌دهد و تلفات بی‌شماری دارد؛ از سوی دیگر شمار اندک ولی مقاوم‌تری باقی می‌مانند و سبب جهش ژنتیکی نسل آینده خواهند شد. تنگنای ژنتیکی توجیه مناسبی برای شباهت ساختار درونی نسل بشر است اما چه عاملی می‌تواند دلیل اصلی بروز چنین تلفاتی باشد؟ فسیل‌های مرتبط به عصر حجر از بروز یک آتش‌فشان فورانی بزرگ خبر می‌دهند. شدت و گرمای گدازه این پدیده خشمناک به‌قدری است که تا کیلومترها دورتر نابودی به بار می‌آورد. از سوی دیگر جریانات آذرآواری، با انتشار خاکستر و گازهای کشنده، زندگی تمامی موجودات را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هنگامی‌که حجم این خاکستر بر پوشش گیاهی بنشیند امکان فتوسنتز را سلب می‌کند و باعث مرگ آن می‌شود. اثرات مخرب دوده‌های آتش‌فشانی به نابودی گیاهان محدود نمی‌شود و با بارش باران‌های موسمی شدت خواهد گرفت. اگر خاکسترهای آتش‌فشانی توسط باران وارد جریان‌ رودخانه شوند علاوه بر نابودی سیستم، شانس بقای مصرف‌کنندگان آب را نیز خواهد گرفت؛ زیرا علاوه بر سمی بودن، مانند خرده‌شیشه بسیار تیز و خطرناک‌اند. سرانجام تمام آثار مخرب آتش‌فشان، فاجعه‌ای‌ بسیار مرگبار است که در ادامه دوره با این پدیده غیرقابل‌باور آشنا خواهید شد.